آیا ترامپ می تواند به رونق بازار هنر ایران پایان دهد؟
شعبۀ لندنِ گالری کامایِ تهران با به رخ کشیدنِ مجموعۀ متنوعی از آثارِ تحسین برانگیزِ هنرمندانِ مشهور و استعدادهایِ نوظهور تصویر نویدبخشی از هنر امروز ایران ارائه می دهد.
در نمایشگاهِ افتتاحیۀ این فضایِ تازه تأسیس، آثار برخی از آتیه دارترین هنرمندان ایران به نمایش در آمده اند، از طرح هایِ دراماتیکِ علی ندایی از اساطیرِ ایران کهن ( با استفاده از ماژیک) تا نقاشی هایِ رنگِ روغنِ طاهره صمدی از پیکرهایِ مجرد در میان مناظرِ شهریِ مدرن.
بنظر می رسد که در سالیان اخیر سود حاصله در بازار هنر ایران شاهد افزایش بی سابقه ای بوده است. در سال ۲۰۱۶ یک حراجی در تهران توانست به رکورد فروش ۴/۷ میلیون (دلار آمریکا) دست یابد، که سبب برانگیختنِ امیدواری هایی شد که به سردی گرداییدنِ روابط میان ایران و غرب موجب حفظِ بازار هنرِ ایران شده است. سپس در سال پیش، هنرمندان ایرانی بیش از نیمی از در آمد ۲/۱ میلیون پوندی (۷/۲ میلیون دلاری) حراجیِ بخش خاورمیانه ساتبیز در لندن را به خود اختصاص دادند.
آوا مرادی، مدیر گالری کاما، طیِ مصاحبۀ ای در فضایِ نمایشگاه گفت: «بازار هنر ایران رو به ترقی است، و فارغ از هر موضوعی به روند صعودی خود ادامه می دهد».
با این حال برخی در جهان هنر نِگران تاثیر پیشرفت های سیاسی اخیر بر بازار هنر ایران هستند. سیاست هایِ قدرت های جهانی، از تحریم های تجاری گرفته تا ممنوعیت های مسافرتی، می تواند به تدریج نحوۀ نگرش غرب به ایران را متاثر سازد. این امر پرسش هایی را در این خصوص برای هنرمندانِ ایرانی مطرح می کند که با بدتر شدنِ روابط دولتِ ترامپ با حکومتِ ایران، آیا این رونق هنری نیز متوقف خواهد شد، و یا حتی روندی معکوس در پیش خواهد گرفت.
به گفتۀ سهیلا سخنوری، هنرمند ایرانی ساکن بریتانیا، سیاست گذاری هایِ ترامپ «تاثیر آنی» بر حرفۀ او داشته است. سخنوری در مصاحبه ای ایمیلی گفت: «با آغاز بکار دوران ریاست جمهوری ترامپ در سال گذشته، نمایشگاه دسته جمعی (که توسط بنیاد هنر ایرانیان سازمان دهی شده بود) و قرار بود طی دوسالانۀ ونیز (در سال ۲۰۱۷) در آن شرکت کنم … به دلیل انصرافِ حامیان مالی از پروژۀ ما لغو شد.»
این هنرمند، که اغلب در اثار خود از نوعی رئالیسم جاویی برای اشاره به موضوعات سیاسیِ گذشته و حال استفاده می کند، مدعی است که تقریبا تمامی حامیان مالیِ قطعی، بدلیل مشکلات و موانعی که ممکن بود در آینده در کسب و کارشان ایجاد شود و نیز تعارض احتمالی منافع با شرکا (یا) مصرف کنندگان آمریکایی، از تأمین مالی این نمایشگاه گروهی انصراف دادند.
سخنوری، که بدلیل ترس از به مخاطره افتادنِ تأمین مالی پروژه های آتی از ذکر نام شرکتِ بخصوصی امتناع کرد، افزود: «این اقدام بواقع مایۀ دلسردیِ تمامی شرکت کنندگان شد، زیرا آثار آمادۀ ارسال برای شرکت در نمایشگاه بودند.»
شهرزاد معاون، مؤسس یک شرکت روابط عمومی که به سازمان دهندگان این نمایشگاه در جلب حامیان مالی کمک کرده بود نیز علت انصراف این گروه ها در تأمین مالی نمایشگاه را مستقیما به سیاست گذاری های ترامپ نسبت داده بود.
او گفت: «سال گذشته با دو شرکت اروپایی و یک برند آمریکایی بر سر تأمین مالی غرفۀ ایران در ونیز به توافق رسیده بودم.»
«با این وجود، این شرکت ها در زمان اعلام ممنوعیت های مسافرتی و تجدید تحریم های اقتصادی علیه ایران، از منافع خود عقب نشینی کردند زیرا بر این باور بود که در نتیجۀ تأمین مالی این نمایشگاه با فشارهایی مواجه خواهند شد و اینکه قادر به عقد قراردادهای تجاری در ایران نیز نخواهند بود.»
هنرمندانِ در بحران
شرایط برای هنرمندانی که همچنان در ایران زندگی می کنند ممکن است حتی از این نیز دشوارتر باشد.
سخنوری می گوید: «احترام زیادی برای همکاران خود در ایران قائلم، زیرا آنها باید علاوه بر سانسور با تحریم های اقتصادی بین المللی نیز دست و پنجه نرم کنند.»
شرایطِ رو به وخامت اقتصادی داخل ایران می تواند شرایط را از این هم بدتر کند. در پی تأکید ترامپ در ماه مه مبنی بر خروج آمریکا از توافق اتمی با ایران، و با تجدید اعمال تحریم ها در ماه گذشته، ریال به کمترین میزان ارزش خود در برابر دلار آمریکا رسیده است.
بگفتۀ شادیِ نویانی، هنرمند ساکن ایران که به خاطر نقاشی های فیگوراتیوش مشهور است که به کاوش در موضوعات اجتماعی و روانشناختی می پردازد ، این تحریم ها زندگی ایرانیان در هر حرفه و شغلی را تحت تاثیر قرار داده است، اما برای هنرمندان بدین معناست که قیمتِ لوازم از قبیلِ رنگ، کاغذ و بوم « سر به فلک کشیده است.»
نویانی، در حالیکه اضافه می کند به دلیل امتناع فروشندگان تا مشخص شدنِ وضعیتِ نرخ ارز قادر به خرید کاغد برای دو ماه نبوده، می گوید: «قیمت ها برای بیشتر افراد مقرون به صرفه نیست.»
نویانی مدعی آن است که این محیط بی ثبات مجموعه داران را نیز مضطرب ساخته است. او می گوید: «مجموعه داران در عوض سرمایه گذاری در هنر، «ماشین و طلا می خرید که می توان آن را در صورت وخیم تر شدن شرایط در ایران بسادگی فروخت.»
بی بی ناز زاویه، کارشناس هنر خاورمیانه، از وبسایت آرت نِت موافق این گفته است که نوع «دلسردی کلی» در حال و هوای تمامی مجموعه داران، دلالان و هنرمندانِ ساکن ایران دیده می شود.اما بر خلاف نویانی استدلال می کند که در واقع بسیاری در کشور بدنبال خرید آثار هنری هستند، زیرا کالاهای هنری در مقایسۀ با سایر کالاهای گرانبها صدمات کمتری از اَبَرتورم دیده اند.
زاویه طی مصاحبه ای ایمیلی گفت: «به ویژه آنکه هنر همچنان یکی از امن ترین محل ها برای سرمایه گذاری و حفظ ارزش پول است، اما (سیاست گذاری های ترامپ) حمل آثار به داخل و خارجِ کشور را اندکی دشوارتر ساخته و احتمالا در شرایط کنونی بازدیدکنندگان بین المللی کمتری به ایران خواهند آمد.»
زاویه همچنین اضافه کرد که: «شاید هنرمندان ایرانی کمتر بتوانند برای شرکت در رزیدنسی ها و نمایشگاه های خارجی روادید دریافت کنند.»
فیروزه فرمان فرمائیان که در دهه هفتاد میلادی ایران را ترک و اکنون یک گالری در اسپانیا را اداره می کند می گوید که هنرمندان ایرانی که او با آنها کار می کند به دلیل «تورم افسار گسیخته» در کشور قادر به پرداخت هزینۀ اخذ روادید نیستند.
فرمان فرمائیان در مصاحبه ای ایمیلی گفت: «ترابری آثار این هنرمندان نیز خود معضلی است، و در بیشتر موارد باید به داخل و خارج از کشور قاچاق شوند.»
احتمالا مستقیم ترین شکلی که دولت ترامپ دنیای هنر ایرانیان را تحت تاثیر خود قرار داده ممنوعیت مسافرتی است. مجید عباسی فرهانی، مؤسس و مدیر دوسالانۀ هنری معاصر ایران (آی. سی.اِی) می گوید که ممنوعیت مسافرتی مانع از سفر وی به همایشی در نیویورک به قصد معرفی و ارائۀ آثار شماری از هنرمندان ایرانی شد. فرهانی توضیح می دهد که:« از طریق یکی از آژانس های اخذ روادید در ایران مطلع شده است که درخواست اخذ روادید در عمل کاری بیهوده است، زیرا بسیاری از هموطنانم در هنگام خروج از مرز به کشور باز گردانده می شوند.»
فرهانی در حال حاضر مشغول کار برگزاری سومینِ دورۀ دوسالانۀ آی.سی.اِی با عنوان «دربارۀ حوا» است که بر نقش زنان در هنر تمرکز دارد. او هنرمندان سراسر جهان را دعوت به شرکت در این دوسالانه کرده است.
فرهانی می گوید: «این دوسالانه قرار است که در سال آینده برگزار شود، با این وجود، تحریم های ترامپ علیه ایران قدرت نفوذ ما را محدود می کند و سبب وارد شدنِ فشارهای مالی بر ما می شود. علی رغم چنین شرایطی، هر نوع تلاشی را برای برگزاری دوسالانۀ ای می کنیم که جهان می خواهد راجع به آن بداند و در آن شرکت کند.»
علی رغم چالش های اساسی که بازار هنر ایران با آن مواجه است، برخی همچنان از تداوم علاقۀ بین المللی که رونق اخیر در بازار هنر ایران را موجب گشته خاطر جمع هستند. محمد خوش اقبال، یکی دیگر از مؤسسین گالری کاما، نسبت به این قضیه به شدت با دیدۀ مثبت نگاه می کند و طی مصاحبه ای تلفنی گفت: «شاید مشکلاتی در مسائل سیاسی وجود داشته باشد، اما فکر می کنم … مردم سراسر جهان از اینکه بدانند آثار هنری در کشورهایی نظیر ایران و چین چگونه اند ذوق زدۀ شوند.»
فرمان فرمائیان می گوید: «با وخامت اوضاع سیاسی، توجه عموم به ما بیشتر می شود» و این بدان معناست که دورنمای هنر ایران «به شکلی متناقض در حال رونق یافتن است.»
و برای هنرمندانِ داخل کشور، مصائب کنونی می تواند همچنان در حکم منبع الهامِ خلاقانه عمل کند.
نویانی می گوید: «تنها می توانیم خوش بین بمانیم و امیدوار باشیم که ژانرِ هنری جذابی از این دورۀ دشوار منتج شود.»
برگردان: علیرضا پرخو
